oude gebruiken in het Kasboek van de gemeente Vriezenveen door de weduwe scholtinne Claas Jansen Kruis maart 1739-maart 1740

Oude gebruiken

Het kasboek uit 1739 is een bijzonder interessant document voor de Vriezenveense geschiedenis. Niet alleen blijkt hieruit wat in een jaar zoal werd uitgegeven aan gemeenteuitgaven, maar ook wordt je een kijkje vergund in de keuken van het Vriezenveense dorpsleven in de eerste helft van de 18e eeuw. Daarbij komen diverse oude gebruiken in het kasboek naar voren. Veelvuldig staat vermeld: "naar oud gebruik" en dan volgt een gewoonte die kennelijk jaarlijks of in elk geval periodiek werd herhaald.

Zo komen een aantal oude gebruiken in het kasboek naar voren die met Pasen te maken hebben:
-zo werd naar oud gebruik de paashaver opgehaald voor de Heer van Almelo
-ook werd een graslam (paaslam) en graseieren (paaseieren) afgeleverd in Deventer. Mogelijk had dit te maken met het regionale bestuur van de Hervormde Kerk dat in Deventer gevestigd was (de classis Deventer). Deventer was voor de Vriezenveners een belangrijke plaats. Ook de heer van Almelo kreeg van de Vriezenveense dorpsgemeenschap paaseieren.
-Een ander oud gebruik dat toch wel één van de jaarlijkse hoogtepunten van het Vriezenveense dorpsleven in die tijd moet zijn geweest is de verkiezing van de schout (burgemeester). Dit vond plaats op de laatste dag van april (bron: H. Entjes, Omme Sonderlinge Lieve toe den Vene). Deze avond, zo blijkt uit het kasboek stond ook wel bekend als "meiavond". De verkiezing vond plaats in aanwezigheid van de hele gemeente, de kerkmeesters, zestienen, de dominee en de procurator Harwig en de gezworenen (ook wel assesoren of keurnoten genoemd). Daarbij werd het nodige aan drank achterover geslagen. Alleen al aan bier werd op meiavond voor een bedrag van meer dan 7 gulden geconsumeerd, toch een heel bedrag voor die tijd. Uit het kasboek zou je kunnen concluderen dat op die dag ook de gezworenen en de zestienen (verantwoordelijk voor burgerlijke zaken) werden gekozen, het heet dan "de keur". De dag daarop was beter bekend als de "meidag", in vroeger tijd ook wel Sint Walburghsdag genoemd (bron: Arch. Huize Almelo). Dit was de dag waarop in 1739 de kerkmeesters, het college van Zestienen en de procurators Herwigh (ook Harwig) en Battelink (ook Bartelink) met twee wagens naar Almelo gingen om de schout voor te dragen aan de heer van Almelo. Ook onderweg werd daarbij het nodige geconsumeerd, zo blijkt uit het kasboek.
-in mei werden diverse personen naar oud gebruik betaald, zoals de koetsier die op 4 mei 5 gulden kreeg en jager Fris kreeg op 2 mei voor zijn 2 hazen 1,65. Daarnaast werd naar oud gebruik de heer van Munkes have (= Mennekeshave of Mennigeshave te Den Ham) voor de Vriezenveense kermis uitgenodigd. In 1739 was Frederik Rudolf van Rechteren heer van het landgoed Mennekeshave. De kermis vond in mei plaats en moet een heel feest zijn geweest voor de dorpsbewoners uit die tijd. Aan de kermis gekoppeld was het gebruik om na afloop ervan met alle bestuurders van Vriezenveen (college van kerkmeesters en zestienen) op uitnodiging van de Heer van Almelo op Huize Almelo te gaan eten. Dat hierbij de drank rijkelijk kon vloeien blijkt uit een proces dat het college van kerkmeesteres en zestienen voerde tegen de Vriezenvener Hendrik Roelofsen Huisman (1724-1727). Huisman had in z'n dronkemanspraat de Vriezenveense bestuurders tijdens het diner op Huize Almelo (bron: Archief Huize Almelo inv. nr. 3020) grovelijk beledigd door ze uit te maken voor "schelmen en opvrotender boere te hope" en dat was tegen het zere been. Aanleiding om de bestuurders zo te beledigen was het idee dat Hendrik Huisman had, dat kerkmeesters en zestienen de Vriezenveense burgers meer belasting lieten betalen dan volgens landrecht vastgesteld was, daarmee suggererend dat belastingen ten eigen gunste waren aangewend. Het proces sleepte een paar jaar door en lijkt door geldgebrek van beide partijen om verder te procederen doodgebloed te zijn en zoals de advocaat van Hendrik Huisman dr. Dull het verwoordde, waar ging de hele kwestie eigenlijk over? Bovendien had verdachte de beledigende woorden in dronkenschap geuit en wist hij de volgende dag van niets meer. Het had volgens advocaat Dull nooit zo'n grote zaak moeten worden. In welke positie Huisman aanwezig was bij het etentje op het kasteel blijkt niet uit de stukken, mogelijk was hij zelf één van de gemeentebestuurders.
Terug naar de oude gebruiken in het kasboek:
-op 23 en 24 juni gaat de schout, ook weer naar oud gebruik naar Huize Almelo om namens Zijne Excellentie de boterpacht van het eerste half jaar in ontvangst te nemen.
-op 24 augustus bracht de armenjager Waander Bos naar oud gebruik naar Huize Almelo 20 hennen en een vetgemeste haan. De armenjager was degene die armoedzaaiers uit de gemeente moest weren. Dat dit soms wel heel rigoreus ging, blijkt uit stukken van het archief Almelo, die verhalen van de armenjager Jan Tonisen die in 1695 moedwillig een "heijdens vrouwspersoon" in Vriezenveen had doodgeschoten en daarna op de vlucht was geslagen. Zie voor meer informatie over armoedebestrijding in deze tijd onder armenzorg.
-op 9 september werd naar oud gebruik de haverpacht door de Vriezenveners naar Huize Almelo gebracht. Hierbij werden speciale voormannen en dragers aangesteld, kennelijk was dit een feestelijke gebeurtenis. En daarbij hoorde natuurlijk de nodige drank.
-ook in september vond de jaarlijkse schoonmaak van de (Baves?) beek plaats, waarbij alle dorpelingen meehielpen en gezamenlijk werd gegeten en gedronken op kosten van de gemeentekas.
-de turf werd naar oud gebruik begin november geleverd.
-uit het kasboek blijkt verder dat de armenjager elke 3 jaar, rond de Kerst, stof voor een nieuwe jas of mantel kreeg.
-van Huize Almelo kwamen de "domesteken" (?) naar oud gebruik in Vriezenveen op 1 januari nieuwjaar wensen.
-en heel apart wordt er nog op 1 februari naar oud gebruik op kerst en het nieuwe jaar gedronken. Een beetje aan de late kant ben je geneigd te denken.
Wat opvalt bij de oude gewoonten is de belangrijke rol van Huize Almelo, verder springt Pasen eruit, oude gebruiken spelen daarbij kennelijk een grote rol. Kerst lijkt in die tijd nauwelijks een rol te spelen. Het is in elk geval geen aanleiding voor oude gebruiken of feestelijkheden, tenminste niet zover uit het gemeentekasboek blijkt.