gemeentejaarrekeningen van andere jaren

Gemeentejaarrekening van Vriezenveen maart 1729-maart 1730

De gemeentejaarrekening van 1729 is niet de oudst bekende jaarrekening van Vriezenveen, maar wel de eerste die een vrij volledige verantwoording van uitgaven laat zien. Onderdeel ervan is o.a. de jaarrekening waar alle inkomsten en uitgaven in totalen op staan vermeld. Je zou het kunnen beschouwen als een boekhoudkundige resultatenrekening.

Daarnaast is er een gespecificeerde opgave van gemeentelijke uitgaven, waar allerlei posten staan vermeld ten behoeve of ten laste van de gemeente. Opvallend zijn de vele uitgaven voor toezichthouders op het veen (er speelden nogal wat grensgeschillen in die tijd). Verder zien we kosten voor kerk, school en pastorie regelmatig terugkomen en ook kosten die verband houden met de vele belastingen. De 4 rekenmeesters kregen voor het opstellen van de gemeentejaarrekening elk 4 gulden en ook de dominee, die daarbij kennelijk een toezichthoudende functie had, kreeg voor deze functie 4 gulden uitbetaald. De verschillende belastingen bedroegen in die tijd al meer dan 11.000 gulden, toch niet bepaald een gering bedrag. Maar de Vriezenveners konden deze grote som kennelijk opbrengen. Opvallend daarbij is dat de belastingdruk in 1729-1730 hoger was dan tien jaar later in 1739-1740. De verslechtering van het economisch klimaat heeft daarbij mogelijk een rol gespeeld.
Voor de armen was een post ingeruimd voor arme schoolgaande kinderen, waar het oortjesgeld (een belasting op grond ten behoeve van de armen) aan ten goede kwam en ook zien we een flink bedrag van bijna 100 gulden op de rekening staan voor arme mensen en faillisementen. Verder valt op dat voor regelmatige bezoekjes van de Heer van Almelo en zijn aanhang de gemeente Vriezenveen 90 gulden kwijt was. Daarbij moet vooral worden gedacht aan drank en eten. Ook de rekening voor het kermismaal springt er op de jaarrekening behoorlijk uit. 136 gulden is toch een bedrag van enorme omvang voor die tijd. Dat moet echt een gebeurtenis van formaat geweest zijn voor de toenmalige Vriezenveners. Een echt feestmaal, waarbij ook de drank rijkelijk zal zijn gevloeid. Waarschijnlijk het jaarlijkse hoogtepunt voor de Vriezenveners van die tijd.
De grote aantallen levende have die aan de gemeente door diverse dorpelingen tegen betaling werden verkocht is verder opvallend. Mogelijk was dit voor het eten van bezoekers die het recht hadden op kosten van de gemeenschap te mogen eten en drinken, zoals de Heer van Almelo en zijn gevolg.
De grootste kostenpost is echter voor ontvangst en executie. Hier zullen kosten voor lokale rechtspraak mee bedoeld worden en ontvangstkosten zijn mogelijk kosten voor inning van de belasting. Aangezien hiervan echter geen specificatie bewaard is gebleven blijft dit giswerk.

Ten slotte is het kasboek van de schout Claas Cruijs een onderdeel van de jaarrekening van de gemeente. De uitgaven voor het jaar 1729-1730 bedroeg ruim 455 gulden.

het moeilijk leesbare handschrift van Claas Cruijs

Helaas heeft Claas Cruijs een moeilijk leesbaar handschrift, vandaar soms de vraagtekens in de transcriptie. Met ook nu weer dank aan de heer Harwig uit Hasselt voor zijn nuttige opmerkingen en aanbevelingen bij het transcriberen van de oude tekst. Voor de leesbaarheid en toegankelijkheid is, evenals bij de transcriptie van het kasboek 1739-1740, een eigentijdse vertaling gevoegd. Let op: De eigentijdse vertaling kan natuurlijk gekleurd zijn en is zeker aan persoonlijke interpretatie onderhevig!
De kwestie, die het meest in het oog springt, is wel het grensgeschil met Daarle en Den Ham over gezaaide boekweitvelden op het veen. De Vriezenveners zochten voor de oplossing van dit geschil hun heil bij de Heer van Almelo die eveneens een direct belang had bij de juiste vaststelling van de gemeentegrenzen. Immers zijn gezag reikte tot de gemeentegrens en hoe groter het gebied van de Heerlijkheid van Almelo en Vriezenveen, des te groter de macht van de Heer van Almelo. Tien jaar later (volgens het kasboek van 1739-1740) speelt het grensgeschil nog steeds.
Een andere gebeurtenis die op de dorpsbewoners zeker indruk zal hebben gemaakt is de scheldpartij van de Vriezenvener Huisman aan het adres van Zijne Excellentie, de Heer van Almelo. Zie ook het stukje "oude gebruiken" bij het kasboek van 1739-1740 waar ik nader op de persoon Huisman inga. Een aardig detail is verder het abonnement dat de dorpsgemeenschap had op een krant en die verder ter lering en vermaak werd gebruikt bij het onderwijzen van de Vriezenveense dorpsjeugd. Kosten 7,50 op jaarbasis.
Bij de transcriptie van het kasboek van 1739-1740 is al eerder uitgebreid ingegaan op de functies van kerkmeester en zestiene (sestiene). De gezworenen zijn daarbij niet aan bod gekomen. Dit was een aparte functie en hun toezichthoudende functie lijkt zich vooral op het gebied van de waterhuishouding te hebben gericht. Zo zijn gezworenen aanwezig bij het afgraven van waterwegen (o.a. op 6 oktober) en zijn ook zij degenen die op 24 december 1729 poolshoogte nemen bij de Paterswal vanwege dreigend hoog water.
Als we het kasboek van 1729 vergelijken met dat van 1739 valt op dat de aalmoezen, welke aan armen en ongelukkigen werden gegeven, in 1729 nog gewoon tussen de normale uitgaven in het kasboek van de schout staan vermeld. In 1739 wordt er een aparte registratie van bijgehouden en lijkt het aantal aalmoezen ook te zijn toegenomen.
Oude gebruiken komen ook in het kasboek van 1729-1730 naar voren. Zo werden er speciaal met kerst en nieuwjaar de kerkklokken geluid, waarvoor de klokkenluiders werden beloond met bier en jenever. Op nieuwjaar was het bovendien gebruikelijk dat het personeel van Huize Almelo bij de Vriezenveense schout langs kwam om nieuwjaar te wensen, waarvoor men een geldbedrag (4 gulden) kreeg. Het gebruik om geld te geven voor het nieuwjaar wensen was trouwens ook in mijn moeders jeugdjaren nog een gebruik dat in Vriezenveen in ere werd gehouden. Het betrof dan nieuwjaar wensen bij familieleden. Ook uit mijn eigen jeugdjaren in Hardenberg herinner ik me het gebruik bij de buren langs te gaan om nieuwjaar te wensen en daar geld voor te krijgen. Het ging dan om een dubbeltje. Veel andere oude gebruiken zijn al bij de toelichting van het kasboek van 1739-1740 aan de orde gekomen.
Voor het echte historische gevoel is het natuurlijk het leukst om het kasboek zelf door te nemen. Ik wens u daarbij veel leesplezier toe!( bron van de gemeentejaarrekening van 1729-1730: inventarisnummer 2737 Archief Huize Almelo).  

Overzicht onderdelen transcriptie gemeentejaarrekening Vriezenveen 1729-1730:

  Jaarrekening gemeente Vriezenveen maart 1729-maart 1730
    
  Specificatie van dorpslasten maart 1729-maart 1730
    
    Index per maand van het kasboek van de schout Claes Cruijs
      maart 1729-maart 1730: 
maart-april oktober
mei november
juni december
juli januari
augustus februari
september maart
 

Last updated 14.8.2007